Trong bối cảnh hiện đại, căng thẳng do áp lực công việc kéo dài là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây rối loạn thần kinh thực vật, mất ngủ, mệt mỏi mạn tính và giảm chất lượng cuộc sống. Theo y học cổ truyền, trạng thái này thuộc phạm trù "tâm phiền", "thất miên", "can uất", với căn nguyên chủ yếu do thất tình nội thương, lao lực quá độ, khí huyết ứ trệ, tạng phủ mất điều hòa.
Bấm huyệt là một trong những phương pháp không dùng thuốc của y học cổ truyền, có tác dụng điều hòa khí huyết, thông kinh hoạt lạc, an thần định chí. Đây là liệu pháp phù hợp trong phòng và hỗ trợ điều trị các rối loạn chức năng liên quan đến căng thẳng công việc, đã và đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong thực hành lâm sàng cũng như chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Cơ sở lý luận y học cổ truyền
Theo lý luận tạng phủ – kinh lạc, hoạt động tâm thần phụ thuộc vào sự điều hòa của Tâm, Can và Tỳ:
- Tâm tàng thần: Tâm chủ về tinh thần, khi tâm khí bất túc sẽ sinh mất ngủ, hồi hộp, lo âu.
- Can chủ sơ tiết: Khi Can khí uất sẽ ảnh hưởng đến điều tiết cảm xúc, gây ra uất ức, tức ngực, dễ cáu giận.
- Tỳ chủ vận hóa: Khi Tỳ khí hư sẽ sinh mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, ăn uống kém.
Căng thẳng kéo dài dẫn đến khí huyết ứ trệ, kinh lạc bế tắc, từ đó xuất hiện các triệu chứng rối loạn chức năng. Bấm huyệt tác động vào các huyệt vị tương ứng với tạng phủ, giúp điều khí, hoạt huyết, điều hòa âm dương.
Các huyệt vị trọng yếu hỗ trợ giải tỏa căng thẳng
|
Tên huyệt |
Kinh lạc |
Vị trí giải phẫu |
Tác dụng theo YHCT |
|
Thần môn (HT.7) |
Tâm kinh thủ Thiếu âm |
Đầu trong nếp gấp cổ tay, phía ngón út |
An thần, dưỡng tâm, định chí |
|
Nội quan (PC.6) |
Tâm bào lạc thủ Quyết âm |
Cách nếp gấp cổ tay 2 thốn, giữa hai gân cơ |
Lý khí, an thần, trị hồi hộp, lo âu |
|
Thái xung (LR.3) |
Can kinh túc Quyết âm |
Khe giữa xương bàn chân 1 và 2 |
Sơ can giải uất, điều hòa khí huyết |
|
Tam âm giao (SP.6) |
Giao hội Tỳ, Can, Thận |
Cách mắt cá trong 3 thốn, bờ sau xương chày |
Dưỡng huyết, kiện tỳ, điều thần kinh trung ương |
|
Bách hội (GV.20) |
Đốc mạch |
Giao điểm giữa đường nối đỉnh hai tai và đường dọc giữa đầu |
Thăng thanh khí, khai khiếu, định thần |
|
Ấn đường |
Ngoài kinh |
Giữa hai đầu cung lông mày |
Bình thần, trấn tĩnh, giảm đau đầu, căng thẳng vùng trán |
Hướng dẫn thực hành bấm huyệt
1. Chuẩn bị
- Không gian yên tĩnh, thoáng khí.
- Tư thế ngồi hoặc nằm thư giãn, tay sạch sẽ.
- Có thể kết hợp nghe nhạc nhẹ, tập hít thở sâu.
2. Kỹ thuật bấm huyệt
- Sử dụng đầu ngón cái hoặc ngón trỏ, ấn theo chiều vuông góc với da.
- Áp lực vừa phải, cảm giác tức nhẹ hoặc tê lan là phù hợp.
- Ấn giữ từ 1 – 2 phút/huyệt, hoặc day tròn 20 – 30 vòng.
- Lặp lại mỗi huyệt 2 – 3 lần, tổng thời gian khoảng 15 – 20 phút/lần.
3. Trình tự khuyến nghị
Bắt đầu từ Ấn đường → Bách hội → Thần môn → Nội quan → Thái xung → Tam âm giao.
4. Tần suất thực hiện
- Mỗi ngày 1 – 2 lần, đặc biệt vào buổi tối trước khi ngủ hoặc khi cảm thấy áp lực gia tăng.
Ứng dụng phối hợp điều trị
Để tăng cường hiệu quả điều trị, có thể phối hợp bấm huyệt với:
- Trà dược an thần: Tâm sen, lá vông, hoa nhài.
- Châm cứu: Tác động huyệt Tâm du, Can du, Túc tam lý.
- Xoa bóp vùng cổ gáy – lưng: Giảm căng cứng cơ, cải thiện tuần hoàn.
- Thiền – thở bụng – thư giãn dẫn khí: Hỗ trợ điều khí, giảm lo âu.
- Dưỡng sinh hoặc yoga nhẹ nhàng: Điều hòa tâm thể toàn diện.
Lưu ý lâm sàng
- Tránh bấm huyệt khi đói, quá no, uống rượu hoặc đang sốt cao.
- Không bấm huyệt tại vùng da lở loét, viêm nhiễm.
- Phụ nữ mang thai không bấm các huyệt Tam âm giao, Hợp cốc, Nội quan nếu không có chỉ định.
- Người đang điều trị bệnh lý tâm thần nặng nên có sự theo dõi chuyên môn.
Phương pháp bấm huyệt theo y học cổ truyền có hiệu quả rõ rệt trong điều hòa thần kinh trung ương, giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và nâng cao chất lượng sống.
Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh khuyến nghị: người dân nên tìm hiểu và thực hành bấm huyệt theo hướng dẫn chuyên môn, kết hợp với lối sống lành mạnh để duy trì sức khỏe tinh thần ổn định và phòng ngừa các rối loạn chức năng do stress.
