Cảm mạo là bệnh lý cấp tính thường gặp do ngoại tà xâm nhập vào cơ thể, thường khởi phát đột ngột, đặc biệt trong thời điểm giao mùa hoặc khi cơ thể suy yếu. Trong Y học cổ truyền (YHCT), cảm mạo được chia thành nhiều thể bệnh, trong đó phong hàn và phong nhiệt là hai thể phổ biến nhất.
Việc phân biệt rõ hai thể bệnh này không chỉ là cơ sở cho việc lựa chọn đúng phương pháp điều trị ("biện chứng luận trị"), mà còn giúp hạn chế lạm dụng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, giảm biến chứng và tăng cường hiệu quả chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
1. Tầm quan trọng của việc phân biệt thể bệnh
1.1. Trong chẩn trị y học cổ truyền
- Nguyên tắc “hàn giả nhiệt chi, nhiệt giả hàn chi”: Nếu xác định sai thể bệnh, điều trị bằng pháp đối nghịch sẽ khiến tình trạng xấu hơn, gây tổn thương chính khí.
- Giúp điều trị sớm – đúng – đủ, tránh bệnh diễn biến nặng hơn, chuyển thể, hoặc tiến triển thành các bệnh lý đường hô hấp dưới như viêm phế quản, viêm phổi.
1.2. Trong chăm sóc cộng đồng
- Tăng khả năng tự xử trí tại nhà đúng cách, giảm tải cho hệ thống y tế cơ sở.
- Hạn chế tự ý dùng thuốc tân dược không phù hợp, giảm nguy cơ kháng thuốc và biến chứng toàn thân.
2. Bảng so sánh lâm sàng cảm mạo phong hàn và phong nhiệt
|
Tiêu chí |
Cảm mạo phong hàn |
Cảm mạo phong nhiệt |
|
Khởi phát |
Gặp khi thời tiết lạnh, gió mùa, mưa phùn |
Gặp trong thời tiết nóng, sau phơi nắng |
|
Sốt |
Sốt nhẹ, kèm ớn lạnh, sợ gió |
Sốt cao, không sợ lạnh, hay vã mồ hôi |
|
Mồ hôi |
Không có hoặc rất ít |
Ra nhiều mồ hôi |
|
Đau nhức |
Đau đầu, nhức mỏi mình mẩy, gáy cứng |
Đau đầu dữ dội, đau cơ khớp, đau họng |
|
Mũi – Họng |
Nước mũi trong, loãng, ho đờm trắng |
Mũi nghẹt, đờm đặc vàng, họng đỏ đau |
|
Khát nước |
Không khát hoặc thích uống nước ấm |
Khát nước nhiều, thích uống nước mát |
|
Rêu lưỡi – Mạch |
Rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù khẩn |
Rêu vàng mỏng, mạch phù sác (nhanh) |
3. Hướng dẫn xử trí ban đầu tại nhà
3.1. Cảm mạo phong hàn
- Nguyên tắc: Giải biểu tán hàn, phát hãn nhẹ.
- Biện pháp hỗ trợ:
- Giữ ấm cơ thể, đặc biệt vùng gáy, ngực, bàn chân.
- Xông hơi bằng gừng, sả, bạch đàn, hoặc tinh dầu khuynh diệp.
- Uống nước gừng ấm, cháo hành tía tô.
- Bài thuốc tham khảo (dưới chỉ định của bác sĩ YHCT):
- Ma hoàng thang
- Quế chi thang
- Hương tô tán
3.2. Cảm mạo phong nhiệt
- Nguyên tắc: Tân lương giải biểu, thanh nhiệt.
- Biện pháp hỗ trợ:
- Uống nước mát: nước hoa cúc, lá dâu, nước râu ngô, nước chanh.
- Nghỉ ngơi nơi thoáng mát, tránh gió lùa trực tiếp.
- Hạn chế thực phẩm nóng, cay, dầu mỡ.
- Bài thuốc tham khảo (dưới chỉ định của bác sĩ YHCT):
- Ngân kiều tán
- Tang cúc ẩm
- Sài hồ thang
4. Biện pháp phòng ngừa theo mùa
|
Mùa lạnh (phòng phong hàn) |
Mùa nóng (phòng phong nhiệt) |
|
Giữ ấm cơ thể, đặc biệt vùng gáy, bụng |
Tránh phơi nắng lâu, che chắn khi ra ngoài |
|
Tránh tắm gội đêm, tắm nước lạnh |
Không uống nhiều nước đá, tránh đồ cay nóng |
|
Dùng hành, tỏi, gừng, quế thường xuyên |
Dùng mướp đắng, rau má, đậu xanh, hoa quả mát |
|
Không để quạt hoặc máy lạnh hướng thẳng người |
Không thay đổi nhiệt độ đột ngột (ra – vào điều hòa) |
5. Khi nào cần đến cơ sở y tế?
Khuyến cáo người dân nên đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu sau:
- Sốt cao >39°C kéo dài >48h
- Ho nhiều, khó thở, đau ngực
- Đau đầu dữ dội, cứng gáy, lơ mơ, li bì
- Buồn nôn, nôn nhiều, mất nước
- Triệu chứng không cải thiện sau 5–7 ngày
Việc phân biệt cảm mạo phong hàn và phong nhiệt là bước đầu tiên quan trọng trong tiếp cận điều trị cảm mạo theo y học cổ truyền. Khi được chẩn đoán và điều trị đúng thể bệnh, bệnh nhân sẽ hồi phục nhanh hơn, ít biến chứng, giảm nguy cơ dùng sai thuốc.
Y học cổ truyền với nguyên lý biện chứng luận trị kết hợp kinh nghiệm dân gian và bằng chứng hiện đại đã chứng minh hiệu quả cao trong điều trị cảm mạo, đặc biệt trong bối cảnh đề kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Việc kết hợp điều trị tại nhà đúng cách và theo dõi y tế khi cần thiết là giải pháp thiết thực trong nâng cao sức khỏe cộng đồng.
