1. Tổng quan về đau đầu migraine
Migraine là một dạng rối loạn thần kinh mạn tính đặc trưng bởi cơn đau đầu tái diễn, thường khu trú một bên đầu, kèm theo các triệu chứng buồn nôn, nôn, quang sợ (photophobia), thanh sợ (phonophobia) và có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày. Theo các nghiên cứu dịch tễ học, tỷ lệ mắc migraine chiếm khoảng 10–12% dân số, phổ biến hơn ở nữ giới (tỷ lệ nữ/nam ≈ 3/1), thường khởi phát trong độ tuổi 20–40.
Trong Y học cổ truyền, migraine thuộc phạm vi chứng "đầu thống", "thiên đầu thống", nguyên nhân bệnh thường liên quan đến:
- Ngoại tà phong hàn xâm phạm kinh lạc vùng đầu
- Can dương thượng kháng do can khí uất kết, hoá hoả
- Đàm thấp, khí trệ huyết ứ
- Khí huyết hư suy, tạng phủ yếu kém không nuôi dưỡng được não bộ
Xoa bóp bấm huyệt là một liệu pháp không dùng thuốc, sử dụng thủ thuật tác động cơ học lên huyệt vị nhằm điều hòa khí huyết, khai thông kinh lạc, trấn thống an thần, từ đó cải thiện triệu chứng đau đầu và phòng tái phát.
2. Cơ chế tác động của bấm huyệt
2.1. Theo Y học cổ truyền
Kích thích huyệt vị giúp:
- Điều khí hoạt huyết
- Thông kinh hoạt lạc
- Bình can tức phong, giáng hư hỏa, dưỡng huyết an thần
Tác động này làm tiêu tán các yếu tố bệnh lý như phong, hàn, thấp, đàm, đồng thời tăng cường chính khí, giúp phục hồi trạng thái cân bằng âm dương – tạng phủ.
2.2. Theo Y học hiện đại
Bấm huyệt được chứng minh có khả năng:
- Kích thích giải phóng endorphin và serotonin, giúp giảm đau, cải thiện tâm trạng
- Làm giãn cơ, giảm co thắt vùng cổ – gáy – đầu
- Cải thiện tuần hoàn máu não, tăng oxy hóa mô não
- Điều hòa hoạt động thần kinh thực vật, giảm kích thích hệ thần kinh giao cảm
3. Các huyệt vị trọng yếu trong điều trị migraine
|
Huyệt vị |
Vị trí giải phẫu |
Tác dụng điều trị |
|
Thái dương |
Cách đuôi mắt 1–1.5cm về phía thái dương |
Giảm đau đầu vùng thái dương, thiên đầu thống |
|
Ấn đường |
Giữa hai đầu cung mày |
An thần, thanh trọc, giảm đau đầu vùng trán |
|
Bách hội |
Giao điểm đường nối hai đỉnh tai và đường giữa đầu |
Thăng dương, bình can, tỉnh não, trấn thống |
|
Phong trì |
Hõm sau xương chẩm, cách đường giữa 2 thốn |
Khu phong, thông kinh lạc, giảm đau đầu, cổ gáy |
|
Hợp cốc |
Chỗ lõm giữa xương bàn I và II mu tay |
Tán phong, trấn thống, trị đau đầu toàn thể |
|
Thái xung |
Giữa xương bàn I và II mu bàn chân |
Bình can tức phong, hành khí, thanh can hoả |
Tùy theo thể bệnh và vị trí đau đầu, có thể bổ sung huyệt Can du, Tỳ du, Túc tam lý, Nội quan, Tam âm giao để tăng hiệu quả điều trị.
4. Hướng dẫn thực hành lâm sàng
4.1. Chuẩn bị trước điều trị
- Người bệnh: nằm hoặc ngồi thoải mái, trong không gian yên tĩnh, thoáng khí, tránh ánh sáng mạnh
- Bác sĩ: rửa tay sạch, làm ấm bàn tay nếu cần
- Không dùng lực quá mạnh gây đau hoặc xây xát
4.2. Kỹ thuật bấm huyệt
- Dùng ngón cái hoặc trỏ ấn thẳng vào huyệt, lực vừa phải, đến khi người bệnh có cảm giác tức – tê – nặng – lan
- Vận động ấn xoay theo chiều kim đồng hồ – ngược chiều kim đồng hồ
- Thời gian: mỗi huyệt từ 1–3 phút
- Trình tự: bắt đầu từ huyệt vùng đầu mặt (Thái dương, Bách hội), chuyển xuống cổ gáy (Phong trì), rồi tới các huyệt xa (Hợp cốc, Thái xung)
4.3. Tần suất điều trị
- Giai đoạn cấp: 1–2 lần/ngày, đặc biệt khi có dấu hiệu khởi phát cơn đau
- Giai đoạn ổn định: duy trì 3–4 lần/tuần để phòng tái phát
5. Chỉ định và chống chỉ định
5.1. Chỉ định
- Migraine mức độ nhẹ đến trung bình
- Bệnh nhân không dung nạp thuốc giảm đau
- Phụ nữ mang thai không thể dùng thuốc tân dược
- Người có nhu cầu điều trị hỗ trợ không dùng thuốc
5.2. Chống chỉ định – thận trọng
|
Đối tượng |
Lý do |
|
Phụ nữ có thai (huyệt Hợp cốc, Tam âm giao) |
Có nguy cơ kích thích co bóp tử cung |
|
Người rối loạn đông máu, đang dùng thuốc chống đông |
Dễ gây bầm tụ máu tại huyệt đạo |
|
Tổn thương da tại vùng huyệt |
Nguy cơ nhiễm trùng tại chỗ |
|
Đau đầu cấp tính kèm sốt, cứng gáy, rối loạn ý thức |
Cần loại trừ viêm màng não, u não trước khi điều trị |
6. Kết luận và khuyến nghị
Bấm huyệt là phương pháp điều trị migraine an toàn, hiệu quả, không sử dụng thuốc, đặc biệt phù hợp với bệnh nhân mạn tính, không dung nạp thuốc, hoặc đang trong giai đoạn thai kỳ, cho con bú.
Tuy nhiên, đây là phương pháp hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn điều trị nội khoa trong các trường hợp migraine nặng hoặc biến chứng. Việc chẩn đoán phân biệt kỹ các nguyên nhân gây đau đầu trước khi bấm huyệt là bắt buộc, nhằm đảm bảo an toàn cho người bệnh.
Người bệnh nên được tư vấn và hướng dẫn bấm huyệt đúng kỹ thuật bởi bác sĩ chuyên khoa y học cổ truyền, đồng thời duy trì lối sống khoa học để ngăn ngừa tái phát migraine hiệu quả.
