Thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong có thể phòng tránh, đồng thời là gánh nặng sức khỏe cộng đồng không chỉ tại Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Theo thống kê của Bộ Y tế, có đến 90% người cố gắng tự bỏ thuốc lá sẽ tái nghiện nếu thiếu sự hỗ trợ y tế chuyên sâu. Trước thực trạng đó, Y học cổ truyền (YHCT) đang nổi lên như một giải pháp hỗ trợ thiết thực, an toàn và phù hợp với thể trạng người Việt trong quá trình điều trị nghiện thuốc lá.
Thực trạng và thách thức trong cai nghiện thuốc lá
Thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất độc hại, trong đó có ít nhất 70 chất gây ung thư, gây ra các bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, tim mạch, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính... Với việc Nghị quyết 173/2024/QH15 sẽ chính thức cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng từ năm 2025, nhu cầu về các mô hình hỗ trợ cai nghiện khoa học, hiệu quả ngày càng trở nên cấp thiết.
Góc nhìn Y học cổ truyền về nghiện thuốc lá
Trong YHCT, nghiện thuốc lá không chỉ đơn thuần là sự lệ thuộc về chất mà còn được lý giải theo quan điểm mất cân bằng âm dương, tổn thương tạng phủ và rối loạn khí huyết. Tùy theo thể bệnh – như đàm thấp, khí hư, huyết ứ hay tâm thần bất định – các thầy thuốc sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, cá thể hóa cho từng người bệnh. Việc chẩn đoán dựa trên tứ chẩn (vọng, văn, vấn, thiết) giúp xác định nguyên nhân gốc rễ và hướng đến điều trị toàn diện.
Các phương pháp YHCT hỗ trợ cai nghiện thuốc lá
1. Châm cứu và nhĩ châm
Châm cứu được ứng dụng rộng rãi nhằm giảm cảm giác thèm thuốc, ổn định hệ thần kinh, hỗ trợ giấc ngủ và giảm lo âu. Các huyệt thường được sử dụng gồm: Thần môn, Phế du, Nội quan, Nhĩ môn… Các nghiên cứu cho thấy, châm cứu có thể cải thiện rõ rệt các triệu chứng khó chịu trong quá trình cai nghiện.
2. Xoa bóp – bấm huyệt
Thực hiện xoa bóp bấm huyệt giúp thư giãn, lưu thông khí huyết, cải thiện tinh thần. Một số huyệt đạo được sử dụng như Thái dương, Phong trì, Hợp cốc giúp làm dịu cảm giác khó chịu và lo âu.
3. Bài thuốc cổ truyền
Tùy thể trạng người bệnh, có thể sử dụng các bài thuốc bổ khí, an thần, thanh phế, lợi thấp… Một số dược liệu phổ biến gồm: cam thảo, tang diệp, cúc hoa, lá sen… có tác dụng thanh lọc phổi, thải độc và nâng cao thể lực.
4. Khí công, thiền định
Luyện tập khí công và thiền giúp điều hòa hơi thở, tăng khả năng kiểm soát hành vi, giảm stress – một trong những nguyên nhân chính gây tái nghiện. Việc luyện tập đều đặn 15–20 phút mỗi ngày cho thấy hiệu quả tích cực.
5. Tư vấn dinh dưỡng và thay đổi lối sống
YHCT chú trọng điều chỉnh chế độ ăn uống, tránh các chất kích thích, tăng cường rau xanh, trái cây và thực phẩm thanh mát giúp nâng cao hiệu quả cai nghiện và tăng cường chức năng các cơ quan.
Kết hợp Y học cổ truyền và Y học hiện đại: Mô hình tích hợp hiệu quả
Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh đã phối hợp với nhiều bệnh viện chuyên khoa xây dựng mô hình cai nghiện thuốc lá tích hợp. Bên cạnh các liệu pháp YHCT, mô hình còn áp dụng các kỹ thuật hiện đại như: liệu pháp thay thế nicotine (miếng dán, kẹo nhai), sử dụng thuốc hỗ trợ (bupropion, varenicline), tư vấn tâm lý hành vi... giúp tăng hiệu quả điều trị, hạn chế tái nghiện và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
Lợi ích thực tiễn và định hướng tương lai
YHCT đã và đang được ứng dụng tại nhiều cơ sở y tế từ trung ương đến tuyến cơ sở, với những lợi ích rõ rệt:
- Tiếp cận dễ dàng: Có thể thực hiện tại phòng khám, trạm y tế xã phường, phù hợp với điều kiện cơ sở hạ tầng hiện có.
- Chi phí hợp lý: Phù hợp với điều kiện kinh tế của đa số người dân.
- Ít tác dụng phụ: An toàn khi sử dụng đúng chỉ định và đúng phương pháp.
- Cải thiện sức khỏe tổng thể: Ngoài tác dụng cai nghiện, còn giúp nâng cao sức đề kháng, cải thiện chức năng phổi, gan, tim mạch…
Hướng tới tương lai, Bộ Y tế đang đẩy mạnh tập huấn kỹ thuật, lồng ghép nội dung YHCT trong đào tạo cán bộ y tế cơ sở nhằm xây dựng “mô hình cai nghiện thuốc lá không thuốc” dựa trên nền tảng y học cổ truyền. Đây là hướng đi bền vững, phù hợp với văn hóa, điều kiện và thể trạng người Việt Nam.
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn trong quá trình cai thuốc lá, hãy tìm đến các cơ sở y tế có chuyên môn để được tư vấn và hỗ trợ. Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh luôn đồng hành cùng cộng đồng trong công tác bảo vệ và nâng cao sức khỏe bằng giải pháp y học toàn diện, hiệu quả và an toàn.
