Giấc ngủ là một trong những yếu tố cốt lõi để phục hồi sức khỏe thể chất và tinh thần. Trong Y học cổ truyền, giấc ngủ phản ánh trạng thái hài hòa của âm dương, khí huyết và hoạt động tạng phủ – đặc biệt là Tâm, Thận, Can và Tỳ Vị. Khi mất ngủ kéo dài không chỉ làm suy giảm chất lượng cuộc sống mà còn tiềm ẩn nhiều hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng.
Tại Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh, chúng tôi tiếp cận giấc ngủ không chỉ từ biểu hiện lâm sàng, mà còn đánh giá toàn diện thể trạng theo Đông y, từ đó cá thể hóa phương pháp điều trị hiệu quả và an toàn.
1. Quan niệm giấc ngủ trong Y học cổ truyền
Theo "Hoàng Đế Nội Kinh", giấc ngủ là quá trình "dương nhập ư âm", tức là khí dương thu liễm, khí âm thịnh lên. Khi âm dương điều hòa, tinh thần an thì giấc ngủ mới yên. Mất ngủ, ngủ chập chờn, mộng nhiều, hay tỉnh giấc... đều là biểu hiện của sự rối loạn khí huyết và âm dương trong cơ thể.
2. Các yếu tố thể chất ảnh hưởng đến giấc ngủ
☯ Tâm - Thận bất giao
- Tâm tàng thần, Thận tàng tinh. Nếu Thận âm suy, không kiềm chế được Tâm hỏa, sẽ gây khó ngủ, hay mơ, thần chí bất an.
☯ Can khí uất, Can hỏa vượng
- Can tàng huyết và chủ sơ tiết. Khi Can khí uất hoặc Can hỏa bốc lên, dễ gây mất ngủ, đau đầu, mộng mị, dễ kích động.
☯ Tỳ Vị mất điều hòa
- Ăn uống bất thường, ăn no trước khi ngủ làm ảnh hưởng chức năng Tỳ Vị, gây đầy bụng, khó tiêu, khó đi vào giấc ngủ.
☯ Đàm thấp, Hỏa uất
- Đàm thấp tích tụ sinh đàm nhiệt, nhiễu loạn tâm thần, gây ngủ không sâu, giấc ngủ không yên, nhiều mộng mị.
3. Phân thể bệnh rối loạn giấc ngủ trong Đông y
|
Thể bệnh |
Biểu hiện |
|
Tâm tỳ lưỡng hư |
Khó ngủ, hồi hộp, ăn kém, hay quên, sắc mặt nhợt, mạch tế |
|
Tâm thận bất giao |
Mất ngủ, mơ nhiều, đau lưng, ù tai, lưỡi đỏ, mạch sác |
|
Can hỏa vượng |
Dễ cáu, khó ngủ, đau đầu, tai ù, mạch huyền sác |
|
Đàm nhiệt nhiễu tâm |
Ngủ chập chờn, ngực tức, đờm nhiều, lưỡi đỏ nhớt |
|
Tỳ vị thất hòa |
Khó ngủ sau ăn, đầy bụng, ợ hơi, miệng nhạt |
4. Ứng dụng điều trị tại Viện
🥗 Điều chỉnh chế độ ăn uống theo thể bệnh
- Tâm tỳ hư: tăng cường thực phẩm bổ huyết như táo đỏ, long nhãn, đậu đen.
- Can hỏa: hạn chế cay nóng, dùng thực phẩm mát như bưởi, dưa leo.
- Đàm nhiệt: kiêng đồ béo, chiên rán; tăng cường rau củ thanh đạm.
💊 Sử dụng bài thuốc Đông y theo thể bệnh
- Quy tỳ thang – cho Tâm tỳ hư
- Thiên vương bổ tâm đan – cho Tâm thận bất giao
- Long đởm tả can thang – cho Can hỏa vượng
- Ôn đởm thang gia giảm – cho Đàm nhiệt nhiễu tâm
- Bảo hòa hoàn – cho Tỳ vị thất hòa
Kết hợp châm cứu – bấm huyệt – dưỡng sinh
- Châm cứu các huyệt: Thần môn, Nội quan, An miên, Bách hội, Tam âm giao, Thái dương...
- Thực hành thiền, Thái cực quyền, khí công đều đặn 20–30 phút/ngày để an thần, điều hòa khí huyết.
5. Hướng tiếp cận Đông – Tây y kết hợp
Tại Viện, chúng tôi đề xuất phối hợp Đông y và Tây y để điều trị rối loạn giấc ngủ theo từng giai đoạn. Tây y hỗ trợ trong giai đoạn cấp, trong khi Đông y đảm nhiệm vai trò hồi phục và duy trì. Sự kết hợp này giúp người bệnh hạn chế lệ thuộc thuốc ngủ, tăng hiệu quả lâu dài.
6. Lưu ý quan trọng khi điều trị
- Cần được chẩn đoán thể bệnh chính xác bởi bác sĩ Y học cổ truyền.
- Không tự ý dùng thuốc hay châm cứu nếu chưa có chỉ định chuyên môn.
- Điều trị cần kiên trì, kết hợp với cải thiện lối sống, quản lý căng thẳng và xây dựng thói quen ngủ lành mạnh.
Kết luận
Việc hiểu và áp dụng lý luận Đông y về các yếu tố thể chất ảnh hưởng đến giấc ngủ giúp chúng ta tiếp cận việc chăm sóc sức khỏe một cách toàn diện và cá nhân hóa. Viện Nghiên cứu Y Dược học Tuệ Tĩnh hiện đang triển khai các chương trình tư vấn chuyên sâu và điều trị mất ngủ theo thể trạng, kết hợp Đông – Tây y nhằm mang đến chất lượng giấc ngủ bền vững và cải thiện toàn diện sức khỏe người bệnh.
